Fi me kal ev kema kal ne demek?
Tanım ve anlam
“Fî mâ kâl, ev kemâ kâl” (Arapçası: «في ما قال أو كما قال») ifadesi, hadis veya rivayet aktarılırken kullanılan bir formüldür. Bu tabir Türkçeye “O’nun söylediği gibi ya da şöyle söyledi” anlamında çevrilebilir. ([Kelimelik][1])
Bu ifade, hadis rivayet eden kişi ya da raviler, aktarırken “söylediğim lafızda hata olmuş olabilir, belki ben tam olarak hatırlayamıyorum; demek istediğim, Peygamber Efendimizin aslında ne söylediğini kast ediyorum” anlamı taşır. Yani rivayette herhangi bir kusur ya da belirsizlik ihtimaline karşı bir ihtiyat‑ifadesidir. ([osmanlica.ihya.org][2])
Tarihsel arka plan
İslam literatüründe hadis nakli, hem manayı hem lafzı korumaya büyük önem verilerek yürütülmüştür. Ancak Sahabe döneminden itibaren insanlar zamanla hadisleri aktarırken unutma, karıştırma ya da rivayette hataya düşme ihtimali bulundu. Bu durum — özellikle mananın korunması ama lafzın birebir olamaması hâlinde — rivayetçiye sorumluluk yükler.
Böyle durumlarda — rivayeti yayımlayan ya da anlatan kişi — “ev kemâ kâl” diyerek, “lafzında hatam varsa kusuru bana ait, aslında Peygamber ne dedi ise onu kastediyorum” demiş olur. Bu, rivayetin güvenilirliği ve adaleti açısından bir “ihtiyat makamı” oluşturur. ([hadis.ihya.org][3])
Tarih boyunca hadis ilminde, ravilerin bu hassasiyetle rivayet aktarması; sahihlik, teberruk‑edilirlik gibi kriterlerin korunmasında bir araç olmuştur. Özellikle erken dönem hadis kitaplarında, rivayette “tam deyiş” hatası riski olabileceğinden, rivayetçiye bu ihtiyat sayesinde sorumluluk doğmaz.
Günümüzde kullanım ve akademik tartışmalar
İbadet ve hutbe metinlerinde görünümü
Günümüzde — özellikle hutbe, vaaz ve bazı dini anlatımlarda — rivayet okunduktan sonra “Sadaka Rasûlüllah fî mâ kâl ev kemâ kâl” şeklinde bir ifade kullanıldığı görülür. Bu rivayet sonrası eklenen “ev kemâ kâl” kısmı, arada yaşanabilecek lafız karışıklığına dikkat çekmek üzere bir ritüel halini almıştır. ([ekşi sözlük][4])
Ancak bazı eleştirmenler bu uygulamanın günümüzde felsefi ve metodolojik sorunlara yol açtığını savunuyor. Çünkü okunan hadisin ardından “böyle ya da buna benzer” dendiğinde, dinleyenler rivayetin kesinliği hakkında tereddüte düşebiliyor — bu da hadislerin otoritesini zedeleyebilir. ([dilinkemigiyok.blogspot.com][5])
Hadis ilmi ve güvenilir rivayet meselesi
Akademik anlamda hadis ilmi, rivayet zinciri (isnâd), ravi sıhhati, metin (metn) karşılaştırmaları gibi ciddi ölçütlerle çalışır. Bu bağlamda “fî mâ kâl, ev kemâ kâl” ifadesi, rivayetin lafzını kesin kabul etmeme — fakat anlam olarak güven atfetme — yönünde bir ihtiyatı temsil eder. Bu da hadis ilminin temel prensiplerinden olan “lafız koruma” ile “mana aktarma” arasındaki ince çizgide bir çözüm yolu sunar.
Bilimsel çalışmalarda bazı araştırmacılar, bu tabirin, hadis rivayetinin hataya açık kısmını görünür kılması nedeniyle, metin eleştirisi açısından olumlu bulur. Ancak başka araştırmacılar, özellikle halk arasında rivayetin doğruluğuna dair şüphe uyandırabileceği için, sahih hadislerde bile bu ifadenin kullanılmasının sakıncalı olabileceğini belirtir.
Sonuç: Neden önemli?
“Fî mâ kâl, ev kemâ kâl” ifadesi, İslam rivayet geleneğinde hem bir edep hem de sorumluluk formudur. Rivayetçiye, lafzı birebir aktaramama ihtimaline karşı bir “temize çıkma” yolu sunar; dinleyiciye ise rivayetin kesin olup olmadığını yeniden düşünme imkânı tanır.
Bu ifade, özellikle hadis bilimi, metin aktarımı, rivayet güvenilirliği gibi konularda hem tarihsel hassasiyeti hem de metodolojik farkındalığı temsil eder. Günümüzde — hutbe, vaaz ve dini sohbetlerde — rastlanan kullanımı, bu geleneğin devamı sayılabilir; fakat kullanımında dikkatli olmak, rivayet güvenilirliği konusunda netlik sağlamak açısından ayrı bir önem taşır.
Anahtar kelimeler:
fî mâ kâl ev kemâ kâl, ev kemâ kâl ne demek, hadis rivayeti, rivayet güvenilirliği, hadis ilmî, hutbe, dini terimler
::contentReference[oaicite:5]{index=5}
[1]: “sadaka resulullah fi ma kal ev kema kal arşivleri – Kelime Bulucu-Nedir …”
[2]: “EV-KEMA KAL nedir, EV-KEMA KAL türkçesi, EV-KEMA KAL ne demek …”
[3]: “Ev Kemâ Kale nedir, Ev Kemâ Kale hakkinda bilgi, Ev Kemâ Kale ne demek …”
[4]: “sadaka resulullah fi ma kal ev kema kal – ekşi sözlük”
[5]: “Hutbelerde Okunan \”Fîmâ kâl ev kemâ kâl\” Kısmı – Blogger”